Başlığı okuyunca şaşırdınız mı? Böyle bir ismi ilk kez mi duyuyorsunuz? O zaman okumaya devam edin çünkü size duyulmamış olanı anlatacağım.
Bilim, dünya üzerinde ve dünya dışında gözlemleyebildiğimiz her olayı açıklamak ve kanıtlara dayalı bilgiler üretmek için kullandığımız sistemin adıdır. Bilim olmadan güvenilir bilgiye ulaşma konusunda derin sıkıntılar yaşarız. Yokluğunun bir toplumu ne kadar derinden sarsabileceğini az çok tahmin edebilirsiniz: Fizik ve matematik bilgisinden yoksun mühendislerin, coğrafya ve yer bilimi bilgisinden yoksun şehir planlamacıların ülkesinde yaşadığınızı bir hayal edin.
Yaşam bilimlerinden bir tanesi olan sinirbilim (neuroscience) üzerine lisans eğitimi görmekte olan Kıbrıslı bir genç olarak, bilimsel araştırma açısından ülkemize baktığım zaman çok büyük eksiklikler görüyorum. Ülkemizde bilimsel araştırma açısından kayda değer bir ilerleme kaydeden -Türkiye üniversiteleri ile aynı kategoride sıralandığı için- tek kurum Doğu Akdeniz Üniversitesidir.[1] Adanın diğer yarısında ise Kıbrıs Üniversitesi -aynı zamanda ada genelinde- en çok bilimsel yayın yapan kuruluştur.[2] Bunlar göz önüne alındığında bile dünya ortalaması ile kıyasladığımız zaman bilimsel araştırmalarda düşük seviyelerde olduğumuz gözlemlenmektedir fakat, bunun sebebi bilim insanı yetiştiremememiz midir? Yoksa bilimsel araştırmaya yeterince destek olmaması mıdır?
İlk soruya cevabım kesinlikle hayır. Cevabımı anlayabilmek için sadece Tabella yazarlarının biyografilerine bakmanız yeterlidir; ülkemizden çıkmış çok parlak öğrenciler ve tanınmış bilim insanları bulunmaktadır -örnek olarak dünyaca ünlü kanser biyoloğu Mustafa Camgöz- fakat ülkemizde bu insanları bilim yapmaya teşvik edecek kurumlar bulunmamaktadır. İşte başlığın “Kıbrıs Bilimler Akademisi” olmasının sebebi tam da budur. Böylesine bir kurumun Kıbrıs için gerekliliği neredeyse tartışılamayacak ölçüdedir çünkü bilimsel anlamda başarılı olan her ülke aynı zamanda uluslararası düzeyde prestij sahibi bir ülkedir.
Peki böylesine önemli bir kurum nasıl kurulabilir ve nasıl işlemelidir? Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin tanınmadığı göz önünde bulunulursa tüm adada bilimsel çalışmaları uluslararası ortama duyurabilmek adına, adadaki tüm etnik grupları eşit derecede bünyesine kabul edecek bir akademi kurulmalıdır. Bilim, milliyet tanımaksızın her insanın aynı metotları uygulayarak aynı sonuçlara ulaşabileceği bir sistemdir. Dolayısıyla bilimsel kurumları etnik gruplara göre bölmenin manası yoktur. Aynı zamanda üniversiteler üstü ve etnik ayrımcılık yapmayan bir kurumun, bilimin ülkeler için ne kadar önemli olduğu düşünüldüğü zaman, Kıbrıs’ta barış kültürünün kökleşmesinin de önünü açacağını düşünmek hiç de yanlış bir bakış açısı olmaz. Milliyetçilik ve din ile bölünmüş bir adanın birleştiricisi neden bilim olmasın?
Bu bilimler akademisinin iki devletin ortaklığı çerçevesinde özerk bir şekilde hayata geçirilmesi gerekmektedir. Bunun manası, akademi yaptığı çalışmalarda devletlerden bağımsız olurken mali anlamda devletlerden destek alarak ticari olmayan bir şekilde işlerini yürütmelidir. Akademinin temel amaçları arasında hem hâlihazırdaki üniversitelerde araştırma yapanlara mali destek sağlamak hem de üniversitelerde bilimsel araştırma programlarında (doktora programları, araştırma temelli uzmanlık/master programları gibi) yer alacak öğrencilere burslar sağlamak olmalıdır. Bunun yanı sıra akademi, Kıbrıs’ta bilimin yaygınlaşması için yayınlar yapmalı, konferanslar ve toplantılar düzenlemelidir. İdeal bir durumda ise akademi aynı zamanda bünyesinde araştırma enstitüleri kurarak, bilimsel araştırmaya yönelik eğitim programları -doktora ve uzmanlığa ek olarak ciddi araştırma bileşeni olan lisans programları ile birlikte- düzenlemelidir.
Böyle bir akademik yapının Kıbrıs gibi küçük fakat eğitim seviyesi yüksek bir adada bulunması uluslararası açıdan da büyük öneme sahiptir. Bilimsel açıdan kendisini dünyaya duyuran bir ülke, ekonomisini güçlendirmesini sağlayacak teknolojiyi de üretmeyi başarır. Böylece bu teknolojiyi satarak dünya üzerinde etkili bir devlet konumuna gelir. Teknoloji üretiminin yanı sıra, eğitim ve araştırma kurumları güçlenen bir ülke dünyanın her yanındaki öğrenciler için de bir cazibe mekânı haline gelir. Üniversite sıralamalarında yüksek sıralarda bulunan üniversitelere sahip olan bir Kıbrıs’ı eminim ki Amerika Birleşik Devletleri’nden, Almanya’dan, Birleşik Krallık’tan ve hatta Japonya’dan bile öğrenciler büyük memnuniyetle tercih edeceklerdir.
Akademinin üçüncü bir avantajı ise ülkesinin olanaklarını yetersiz bulan, âdeta ülkesindeki ortama yabancılaşan Kıbrıslı araştırmacı ve öğrencileri adaya geri gelmeleri için teşvik etmesidir. Sistematik biçimde bilimsel araştırmanın yürütüldüğü, bilimsel kültürün yeşerdiği ve toplumunun bilimle iç içe olduğu bir ülke, her araştırmacının ve bilimsel araştırma ile ilgilenen her öğrencinin hayalidir. Aynı zamanda bu ileride Kıbrıs’ta çalışmalarını yapmış ödüllü Kıbrıslı araştırmacılar görmemize de vesile olacaktır. Bir düşünün, kim istemez ki Nobel ödüllerinden herhangi birini bir Kıbrıslı -burada 2010 Nobel Ekonomi Ödülü sahibi Hristoforos Pissaridis’e, çalışmalarını yurt dışında yaptığı için değinmedim- alsın?
Yazımın sonuna gelirken, bilimsel araştırmaların ve bilim kültürünün önemini tekrardan vurgulamak istiyorum. Temel bilimler (fizik, kimya, biyoloji vb.) gibi bölümlerde okuyan öğrencilere “potansiyel işsiz” olarak bakılan memleketimde bilimsel araştırma adına böylesine bir kurumun kurulması elzemdir. Üniversitelerin “darphane” türünde işlediği ve üniversitelerin araştırma ve bilim kurumlarından çok “bu bölüm mezunuysanız işiniz garanti” zihniyetinde çalıştığı bir ülkeden çıkan bir insan olarak, ülkemin yakın zamanda dünyanın sayılı bilim merkezlerinden biri haline gelmesi için bir akademi projesinin atılması büyük öneme sahiptir. Eğer bunu bugünkü devlet mensupları başaramıyorsa, bizim neslimiz yukarıda anlattıklarım doğrultusunda başarmalı ve Kıbrıs’ı dünyanın yeni “Akademi”si yapmalıyız.
Referanslar
- https://www.natureindex.com/country-outputs/Turkey
- https://www.natureindex.com/country-outputs/Cyprus