Ölüm hakkında düşünmek kolay değil.
Küçük bir toplumuz. Amansız hastalıklara yakalanan her bir insanımızın haberleri bu toplumsal yapımızın da getirisiyle her birimizin yüreğini daha da çok dağlar.
Bu hassasiyetimizin, bu insanlarımızın hayatlarının son dönemlerini rahatça geçirebilmeleri için sağlık sistemimize yansıması gerekiyor.
***
“Palyatif bakım” tıp dünyasındakilerin yakından aşina olduğu bir kavram. Hastalığı ilerleyen ve ölüme yaklaşan hastaların yaşam kalitesini mümkün olan en yüksek düzeyde tutmaya odaklı bir tıp dalıdır. Hastaya ve hasta yakınlarına bu zor dönemde destek verilmesini hedefler.
Kemal Saraçoğlu Vakfının açıklamasını aktarmak gerekirse: “Amaç tedavisi imkansız olan bir hastalığa yakalanmış kimsenin hastalığını tedavi etmek veya bu hastalığı geriletmek değil, bu hastalıktan dolayı meydana çıkan sebeplerden dolayı hasıl olan ve hastayı rahatsız eden durumları ortadan kaldırmak değilse bile hastanın tolere edebileceği seviyeye indirebilmektir.”
Palyatif bakımın hastanın yaşam kalitesi ve sağlık hizmetlerinden memnuniyetine olan katkısı tartışma götürmeyen bir konudur.
Palyatif bakımla ilgili tavsiyeler, bir ölçüde konuyla ilgili eğitim almış uzman doktorlar tarafından da verilebilse de, hem hastanın iyiliği, hem de ekonomik anlamda en etkili bakım için özel palyatif bakım servislerinin olması gerektiği bilinmektedir.[1] Dolayısıyla Birleşik Krallık’ın da dâhil olduğu çok sayıda ülkede “palyatif bakım” bir uzmanlık alanı olarak kabul edilmekte, büyük hastanelerde mutlaka palyatif bakım alanında uzman doktorların ve hemşirelerin yer aldığı ekipler yer almaktadır. Bu hastanelerde sağlanan “ikincil” ve “üçüncül” palyatif bakım servisi, hastaların evine gidilerek veya yerel sağlık merkezlerinde ilgili hemşireler ve aile hekimlerinin yardımıyla sağlanan “birincil” palyatif bakıma ek olarak devam ettirilmektedir.
Bunun yanı sıra palyatif bakımın, sağlık sistemine kısa vadeli olarak bir masraf olarak gözükse de, aslında hastanede kalma süresini ve hayatın son dönemlerinde ihtiyaç duyulan prosedür sayısını düşürdüğü, “hospice” (bakımevi) hizmetlerinin sunumu ve hastaneden bu bakımevlerine sistemli olarak yönlendirmenin yapılmasıyla sağlık sisteminde mali tasarruf yapılmasını sağladığı tespit edilmiştir.[2][3][4]
***
Peki Kuzey Kıbrıs’ta durum nedir?
Ülkemizde palyatif bakımla ilgili Sağlık Bakanlığında bir birim bulunmamaktadır. Palyatif bakım hizmetine ayrılmış bir “hospice” binası da mevcut değildir. Kemal Saraçoğlu Vakfı ve Kanser Hastalarına Yardım Derneği, Sağlık Bakanlığıyla protokoller imzalayarak uzman hemşirelerin çalışmalarıyla bu hizmeti evde sağlamaya çalışmaktadır. Tabii ki bu ülke sağlığına çok ciddi bir katkıdır. Kişisel olarak Kanser Hastalarına Yardım Derneğinin hemşireleriyle görüştüğümde, ciddi fedakârlıklar yaparak, son derece zor ve sınırlı koşullar altında, Yeşilırmak’tan Dipkarpaz’a her ihtiyacı olana yetişmeye çalışan, beni son derece derinden etkileyen insanlarla karşılaştım. Bu insanlara ülke olarak ne kadar borçlu olduğumuzun farkında olmalıyız.
Ancak bu yeterli değildir.
Her şeyden önce, palyatif bakım sadece kanser hastaları için değildir. Kalp yetmezliği, böbrek yetmezliği, nörolojik hastalıklar gibi çok sayıda hastalığın ilerleyen aşamalarında palyatif bakımın tıpkı kanserde olduğu gibi önemli bir yeri olduğu bilinmektedir.[4][5] Kanser hastaları dışında palyatif bakıma ihtiyaç duyan hastalarımızın yönlendirilebileceği özel bir birim ülkemizde yoktur.
Sosyal devlet anlayışı, böylesine önemli bir sağlık hizmetinin mutlaka devletin sağlık sistemi tarafından verilmesini gerektirir. Her ne kadar sistemli ve ciddi çalışsalar da, sivil toplum kuruluşlarının rolü devletin sunduğu sağlık sistemlerini tamamlamak olmalıdır, yerini tutmak değil. Bu, hayatını bu konuya adayacak insanlarımızın iş güvenliği açısından da çok önemlidir.
Ülkemizde palyatif bakım alanında uzmanlaşmış bir doktorumuz bulunmamaktadır. Hâlbuki Dr. Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesi’nin üçüncül bir sağlık kuruluşu görevi yaptığını düşündüğümüzde mutlaka ve mutlaka bu alanda uzman bir hekim ve uzman hemşirelerden oluşan bir ekip olması gerekmektedir. Birleşik Krallık Palyatif Bakım Derneği ideal olarak 500.000 kişilik bir nüfusta beş tam zamanlı çalışan palyatif bakım uzmanı gerektiğini belirtmektedir.[6] Bu çok ciddi bir eksikliktir ve maalesef toplum olarak tıptaki öncelik anlayışımızı güncel tutamadığımızı göstermektedir.
Daha da acısı, bu konunun sağlık yönetimi açısından siyasetin gündemine dahi gelmemesidir. Konuyla ilgili pek bir şey yazılıp çizilmemekte, siyasi partiler tarafından dile getirilmemekte, hükûmet veya siyasi parti programlarında kendine yer bulamamaktadır.
***
Hayatının son dönemlerindeki hastasına destek olamayan sosyal devlet olamaz!
Geçmişte sıkıntılar yaşanmış olabilir; ancak yapılması gereken bellidir. Meslek örgütlerinin, hasta hakları gruplarının, kamuoyunun bir an önce bu konuyu öncelikli olarak ele alması gerekmektedir.
Kuzey Kıbrıs’ın sağlık sisteminde palyatif bakımın hak ettiği yeri bir an önce alması çok önemlidir.
Referanslar
[1] Ferrell BR, Temel JS, Temin S, Alesi ER, Balboni TA, Basch EM, Firn JI, Paice JA, Peppercorn JM, Phillips T, Stovall EL, Zimmermann C & Smith TJ (2016). Integration of Palliative Care Into Standard Oncology Care: American Society of Clinical Oncology Clinical Practice Guideline Update. JCO 35, 96–112.
[2] Morrison RS, Dietrich J, Ladwig S, Quill T, Sacco J, Tangeman J & Meier DE (2011). Palliative Care Consultation Teams Cut Hospital Costs For Medicaid Beneficiaries. Health Affairs 30, 454–463.
[3] Smith S, Brick A, O’Hara S & Normand C (2014). Evidence on the cost and cost-effectiveness of palliative care: A literature review. Palliat Med 28, 130–150.
[4] McIlvennan CK & Allen LA (2016). Palliative care in patients with heart failure. BMJ 353, i1010.
[5] Oliver DJ, Borasio GD, Caraceni A, de Visser M, Grisold W, Lorenzl S, Veronese S & Voltz R (2016). A consensus review on the development of palliative care for patients with chronic and progressive neurological disease. Eur J Neurol 23, 30–38.
[6] https://www.rcpmedicalcare.org.uk/developing-physicians/specialties/palliative-medicine/workforce
Fotoğraf için tıklayınız.