Kanserle Bir Yola Çıkmak: Bölüm 1

Daha önce “Kısa Bir Bakışla Kanser” adlı yazımda fazla detaya inmeden kanserin ne olduğundan ve nasıl oluştuğundan bahsetmiştim. Bu yazıyı, bir seri şeklinde yazmayı planladığım kanseri hastanın ilk fark edişinden, teşhis, tanı, tedavi ve sonrasına kadar olan zaman diliminde hangi aşamalardan geçtiği ile ilgili yazıların ilki olarak düşünebilirsiniz. Fazla detaya ve teknik terimlere girmemeye özen göstereceğim.

Henüz Evde: İlk Fark Ediş

Şu ana kadar rastlanan 200’den fazla kanser türü ve her birinin farklı belirtileri vardır. Bunların hepsini bilmeniz mümkün değil. Fakat vücudunuzu ve kendinizi yeteri kadar iyi tanımanız, normalin dışında gelişen herhangi bir değişikliği (kitleler, deride değişiklikler) fark etmenizde büyük rol oynayacak ve hemen doktora başvurmanız erken tanı sağlayacaktır. Vücudun içinde gerçekleşen, dokunarak veya görerek fark edemedikleriniz için ise herhangi bir rahatsızlık (idrarda kan, ses kısıklığı, hazımsızlık veya yutma zorluğu, beklenmedik kilo kaybı, gece terlemeleri, yüksek ateş vb.) hissettiğinizde yine doktora başvurmanız etkili olacaktır. Evde gözlemlediğiniz her değişiklik kansersiniz demek değildir. Bu yüzden sakinliğinizi koruyup aynı zamanda da kendinizi her şeye hazırlamalısınız.

Tetkikler Başlıyor

Tarama Testleri

Tarama testleri henüz belirtiler başlamadan kanserin vücutta keşfedilmesinde rol oynayan testlerdir. Örneklendirecek olursak göğüs kanseri için mamografi, kolon kanseri için kolonoskopi, rahim ağzı kanseri için Pap ve HPV testleri yapılıyor. Genetik testleri de kalıtsal olarak gelen kanseri bulmak ve olasılık hesaplamak için kullanılır.

Belirtiler ve tarama testleri kanser belirtileri veriyorsa doktorun önce bunun gerçekten kanserden mi yoksa başka sebepten mi olduğuna karar vermesi gerekir. Karar verme aşamasında kişisel ve ailevi sağlık geçmişiniz sorulacak, fiziksel muayene yapılacaktır. Ayrıca laboratuvar testleri, başka taramalar, testler ve prosedürler de yaptırmanız istenilebilir.[1]

Laboratuvar Testleri

Vücutta bulunan bazı değerlerin çok yüksek veya çok düşük olması da bazen kanser belirtisidir. Kan, idrar gibi tahliller yapılır. Bu değerlerin çok düşük veya çok yüksek olması kanser teşhisi için yeterli bir sebep değildir.

Görüntüleme Yöntemleri

Röntgen (yüksek enerjili ışınlar), ultrason (yüksek enerjili ses dalgası), radyo dalgaları ve radyoaktif maddeler gibi farklı enerji türleri kullanılarak vücut içinin detaylı görüntüsüne ulaşılıyor, tümörler görüntüleniyor.

1) BT Taraması (Bilgisayarlı Tomografi)

Şekil 1

Şekil 1’de gördüğünüz üzere bilgisayara bağlı bir röntgen cihazı ile iç organların ve dokuların detaylı, üç boyutlu görüntülerinin elde edildiği bir yöntemdir.[1]

2) Nükleer Tarama

Şekil 2[2]

Radyoaktif bir madde damara enjekte edilir. Kan dolaşımında dolaşır ve hedeflenen organ/kemiklerde birikir. Zamanla bozunma (decay) gösteren radyoaktif madde gama ışınları yaymaya başlar. Gama kamera adı verilen dedektörler bu ışınları algılayarak bölgenin resmini bilgisayar ekranına veya filme aktarır.[1] Şekil 2’de nükleer tarama cihazı, gama kamera ve damara radyoaktif madde enjekte edilme aşaması gösteriliyor.

3) Ultrason

Şekil 3[3]

Şekil 3’te de gösterilen, daha vâkıf ve görmüş olabilme olasılığınızın yüksek olduğunu düşündüğüm ultrason cihazı ses dalgalarını kullanarak iç organ ve dokulara çarpıp geri dönen (eko olarak bilinen durum) ses dalgalarının derinliklerini kullanarak ekranda vücut bölgelerinizin resmini oluşturur.

4) MR (Manyetik Rezonans Görüntüleme)

Şekil 4[1]

Şekil 4’te de gösterilen cihazda radyo dalgaları ve güçlü bir magnet bilgisayar sistemine bağlıdır. Vücudun içinin detaylı görüntüsüne ulaşmayı sağlayan bu yöntem BT yönteminden daha iyi bir görüntü elde etmektedir. Sağlıklı ve kanserli dokuyu ayırt etme özelliğine sahiptir. Beyin, omuriliği, yumuşak doku derzleri ve kemik içi görüntüleri için tercih edilen bir yöntemdir. Görselde gösterilen ve hastanın karın boşluğuna sarılan ped ise daha temiz bir görüntü elde edilmesini sağlar.

5) PET (Pozitron Emisyon Tomografisi)

Şekil 5[1]

Radyoaktif glukozun (şeker) vücutta birikmesi ve dedektör tarafından algılanması ile 3 boyutlu görüntü elde etmeye yarayan bu yöntem organ ve dokuların işleyişini gösterir. Fonksiyonel ve metabolik görüntülemede kullanılır. Kanser hücrelerinde şeker emilimi normal hücrelerden daha fazla olur. Oksijen miktarı, kan akışı gibi gözlemler de yapılarak kanserin bulunduğu bölgeler anormalliklerden tespit edilir.

6) Röntgen

Şekil 6[4]

Röntgen görüntülemenin de hakim olduğunuz ve oldukça bilinen bir yöntem olduğu inancındayım. Düşük dozda radyasyon ile Şekil 6’da gösterilen tarzda cihazlar ile görüntü elde edilmektedir.

Bu görüntüleme tekniklerinin hastaya uygun olanları doktor tarafından hastayla konuşularak alınan bir karardır. Genelde tek bir tetkik ile hastaya kansersin veya değilsin denilmiyor. Hasta oldukça kaygılı bir dönem olan birden fazla tetkik aşamasından geçmek zorundadır.

Kanser Biyomarkerler

Ulusal Kanser Enstitüsü’nün tanımıyla biyomarkerler kan, diğer vücut sıvısı ve dokularda bulunan, bazı durumlarda sağlıklı hâli, bazı durumlarda ise kanser gibi hastalıkları simgeleyen, biyolojik moleküllerdir. Farklı amaçlar için biyomarkerlere bakılsa da şu an için bulunan bir kist veya nodülün kanser olup olmadığını anlamak için bakıldığını varsayabilirsiniz [5]

Tetkikler Biter, Tanı Koyulur

Biyopsi ve Patolog

Vakadan vakaya değişse de, genel olarak en son kesin tanıyı yapacak kişi patologdur. Hücre veya doku örneklerini mikroskopla inceleyen uzmanlar patologlar, hücre/doku örneklerinin vücuttan tanı için çıkarılması ise biyopsidir. Kütlenin bir kısmı veya bütünü genel anestezi ya da bölgesel anestezi ile çıkarılabilir.[1]

Görüntüleme teknikleri ve taramaların en duyarlı olanlarının bile yanılma payı bulunmakta ve iyi huylu olarak adlandırılan kütleler daha sonra anormallikler gösterebilir. Bu nedenledir ki biyopsi şart olan ve kesin tanı koymadan önceki son aşamadır.

Tanı koyuldu, kanser var. Peki sonra? Dilerseniz bir sonraki yazımda sonrayı konuşmaya devam edelim.

Bilim ve bilinçle kalın.

Referanslar

[1] National Cancer Institute (NIH). (2015). How Cancer Is Diagnosed.

[2] MedlinePlus. (2018). Nuclear Scan.

[3] SağlıkPark. (2008). Kanser tanısı nasıl konulur?

[4] Medgadget. (2011). ORBIT 3D X-ray Scanner Eliminates the C-Arm From the Operating Room.

[5] Henry, N. L., Hayes, D. F. (2012). Cancer biomarkers. Molecular Oncology, 6(2), 140-146.

Referans Linkleri

[1] https://www.cancer.gov/about-cancer/diagnosis-staging/diagnosis

[2] https://medlineplus.gov/ency/imagepages/19100.htm

[3] http://www.saglikpark.com/haber/kanser_tanisi_nasil_konulur_.htm