Kıbrıs’ta eş cinsel hakları tartışmasının ve LGBT+ topluluğu görünürlüğünün uzun bir geçmişi olmasa da, özellikle Kıbrıs Türk toplumu arasında bu gruba karşı nefret söyleminin azlığı eş cinsel ve trans kişilerin toplumca kabul edildiği algısını yaratmaktadır. Ben Kıbrıs’taki bu durumu özellikle tuhaf bulduğumdan, politik ve sosyal açıdan LGBT haklarının Kıbrıs genelindeki durumunu biraz daha irdelemek istedim. Özellikle Kuir Kıbrıs Derneğinin “LGBTİ+ Dostu Cumhurbaşkanlığı Protokolü”nün on bir aday arasından sadece ikisi tarafından imzalanmış olması, cinsel yönelim ve cinsel kimliği sebebiyle azınlık konuma düşen kişilerin haklarının politik olarak bir öncelik olmadığını göstermektedir.
Protokolün içeriğini veya cumhurbaşkanı adaylarının LGBT dostu olup olmadıklarını yorumlamak asla niyetim değildir. Benim amacım LGBT toplumuna sempati ifade edecek bir protokolü siyasilerin neden imzalamaktan imtina edebileceğini sorgulamaktır. Kıbrıs’ta hem Türk hem Rum toplumlarının farklı cinsel yönelim ve cinsel kimlikleri uzun bir süre tabulaştırdığını düşünürsek bu durumda şaşırılacak bir şey yoktur, fakat LGBT topluluğunun sorunlarının ve taleplerinin göz ardı edildiğinden ve ikinci plana atıldığından, dahası bu durumun umursanmadığından bahsetmek önemlidir. Ayrıca değinmek gerekir ki Kıbrıs’ın hem Kuzey’inde hem Güney’inde iki erkek arasındaki eş cinsel ilişki nispeten yakın zamanda yasalaşmıştır.
Kıbrıs’ta eş cinsel ve trans toplulukların tarihini gösteren pek fazla kaynak olmamasından dolayı Kıbrıs’ta eş cinsellerle ilgili ilk kayda değer olay İngiliz eş cinsellik yasalarının bütün kolonilerde olduğu gibi Kıbrıs’ta da 1929 yılında Britisih Criminal Law Amendment Act 1885’le yürürlüğe geçirilmesiydi. Bu yasanın 11’inci maddesi erkek erkeğe eş cinsel ilişkiyi iki seneye kadar varabilecek bir hapis mahkûmiyetiyle cezalandırmaktaydı. Bu yasa Güney Kıbrıs’ta Alecos Modinos’un Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yaptığı, bu yasanın Avrupa İnsan Hakları Bildirgesi 8’inci maddesiyle (Özel Hayatın Gizliliğine Saygı) çeliştiğini savunan başvuru ve Avrupa Birliği’nin Kıbrıs Parlamentosu üzerindeki baskısı sayesinde geri çekilmiştir. Modinos davasında Kıbrıs Cumhuriyeti bunun sebebini Başsavcılığın bahsi geçen yasayı “dead letter”, yani uygulanamayacak ölü yasa olarak görmesi ve karşılıklı rızaya dayalı eş cinsel ilişkiye giren kişilere karşı herhangi bir suçlamada bulunulmayacağı olarak açıklamıştı. Ancak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bu bahaneyi kabul etmeyerek, beş yıllık baskılar ve üç ültimatom sonucunda 1998 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti Temsilciler Meclisinde bu maddenin suç olmaktan çıkarılmasını sağlamıştır.[1]
Güney Kıbrıs’ta Rum Ortodoks Kilisesinin devlet meseleleri ve toplum üzerindeki nüfuzu düşünülünce eş cinsel ilişkiye dinî sebeplerden karşı olmaları beklenebilir. Ancak dinî meselelerde daha laik olan Kıbrıslı Türkler olarak neden eş cinsel ilişkiyi 2014 yılına kadar suç olmaktan çıkarmadığımız hâlâ aklımı kurcalayan bir konudur. Her ne kadar ilk başta KKTC’de liberal bir görüşün hâkim olduğunu ve eş cinsellik suç olsa bile Güney Kıbrıs hükûmetinin iddia ettiği gibi KKTC’de de bu sebepten ötürü yargılanma gerçekleştirilmeyeceği düşünülse de, hatta bunun teminatı 2010 yılında Meclis Başkanı Hasan Bozer tarafından verilmiş olsa da, 2011 gibi yakın bir zamanda “Doğal Olmayan Cinsel İlişki”nin suç olarak nitelendirildiği iki dava görülmüştü. Hatta Kıbrıs Maliye Eski Bakanı Michalis Sarris de tutuklanan şahıslar arasındaydı. Tutuklamalar arama emri olmadan Sarris’in evi yağmalanarak gerçekleştirilmiş, tutuklananların iddiaları ve tıbbi kontrollere göre de tutuklananlar polis şiddetine maruz kalmışlardır.[2] Sarris ancak 47.000 avro kefalet ödedikten sonra serbest bırakılmış, basınsa bu davayı homofobik ve ayrıştırıcı bir dil kullanarak servis etmiştir. Sarris’ten önce de yine 2011 yılında iki erkek komşuların şikâyeti üzerine polis tarafından tutuklanmış ve o zamanki Fasıl 154 Ceza Yasası’nın 171’inci maddesi altında yargılanmıştırlar.[3] Avrupa Parlamentosu üyeleri bahse konu kanunun değiştirilmesi için baskılarına 2011 yılından başlamış olsa da, 2014’te Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde görülen “H.Ç. against Turkey” davasına kadar yasa değişikliği için herhangi bir adım atılmamıştır.[4]
Kıbrıs Cumhuriyeti 2015 yılında eş cinsellerin sivil birlikteliklerini tanımaya başlamış, bu şekilde bir ilişki yaşayan iki kişinin müşterek hayat kurmasını ve evli çiftlerle hemen hemen aynı haklara sahip olmalarının önünü açmıştır. 2014 yılında eş cinselliğin suç olmaktan çıkarılması ve ayrımcılık karşıtı yasaların yürürlüğe girmesinden beri LGBT hakları konusunda KKTC’de herhangi bir gelişme olmamıştır. Kıbrıs’ta, özellikle KKTC’de homofobi ve ayrımcılık daha sessiz de olsa, eş cinsel ve trans topluluklara karşı açık açık nefret suçu gerçekleştirilmese de, bu durumun LGBT kimliklerinin ve birlikteliklerinin içselleştirilmesiyle karıştırılmaması gerektiği kanaatindeyim. Ana akım medyamızda ve toplumsal hayatta LGBT topluluklarının görünürlüklerinin olmaması ve kimliklerine tolerans gösterilmesine rağmen bunu açık etmeden yaşamalarının beklenmesi de eş cinsellik ve transseksüelliğin hâlâ toplumumuzun önemli bir kesimince tabu olarak görüldüğünü göstermektedir. Sonuçta eş cinsel ilişkinin yasallaştırılması LGBT toplumunun yaşadığı bütün problemleri çözmemektedir. KKTC’de eş cinsel birliktelikler hâlâ devlet tarafından tanınmamakta, eş cinseller ve translar hâlâ askerlik yapamamakta, transseksüellik ve mevcut cinsiyet kimliğini sorgulamaksa ruh sağlığı mevzuatı çerçevesine hâlâ psikiyatrik rahatsızlık olarak görülmektedir.[5] Bu nedenle LGBTİ+ Dostu Cumhurbaşkanlığı Protokolü gibi atılımların siyasiler tarafından desteklenmesi LGBT hakları söylevlerinin ana akıma taşınmasına, toplumca tartışılmasına ve görünürlük kazanmasına olanak sağlamak adına önemlidir.
Referanslar
[1] Tryfonidou, A. (2018). “The legal position of LGBT persons and same-sex couples in Cyprus”. The University of Nicosia.
[2] Canning, P. (2011). “More arrests in Northern Cyprus for supposed gay sex”. LGBT Asylum News.
[3] Site editörleri, birincil kaynak: shortbusmovement. (2011). “In North Cyprus, arrests for gay sex”. LGBT Asylum News.
[4] Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. (2014). “6428/12 H.Ç. against Turkey”. AİHM.
[5] Kamenou, N., Ethemer, E., Gavrielides, C., Bullici, O. (2019). “KIBRIS LGBTİ HAREKETİ” 2019 Raporu. Friedrich Ebert Vakfı, pg.16.
Fotoğraf: Kıbrıs Onur Yürüyüşü, Yenidüzen.