Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi Raporu ilk kez Dünya Ekonomi Forumu tarafından 2006 yılında yayınlanmıştır. Endeks; ekonomi, eğitim, sağlık ve politika alanlarındaki ülkeler arası cinsiyet farklılıklarını karşılaştırır, aynı zamanda bölge ve gelir gruplarına göre farklılık gösteren ülkeleri sıralar. Rapor ayrıca genel olarak kaynakların ve sunulan fırsatların erkek ve kadın nüfusları arasında ne kadar iyi bölüştürüldüklerini değerlendirir. Aynı zamanda küresel toplumsal cinsiyet eşitsizliğini değerlendirmek ve karşılaştırabilmek adına kapsamlı bir çerçeve sağlamakla beraber listenin başındaki ülkeleri örnek gösterip uluslararası fikir alışverişi olanakları sağlar, böylece hem farkındalık artırır hem de yetkililer üzerinde baskı kurar. Rapor, dünya nüfusunun %93’ünden fazlası olan 130 ekonomide kadınlar ve erkeler arasındaki dört genel eşitsizlik alanlarını aşağıdaki kategorilere göre inceler:
- Ekonomik katılım ve fırsat: Maaş oranları, katılım düzeyleri, yüksek vasıflı istihdama erişim.
- Eğitime erişim: Temel ve yüksek düzeyde eğitime erişim.
- Siyasi yetkilendirme: Karar alma rütbelerindeki temsiliyet.
- Sağlık: Beklenen yaşam süresi ve cinsiyet oranı. Bu kategoride kadın doğumlarının erkeklerden daha az olduğu (her 1000 erkeğe 944 kadın), ayrıca erkeklerin daha genç yaşta öldüğü, kadınların ortalama 6 yıl daha fazla yaşadığı baz alınır fakat rakamların yüzde altıdan az olduğu takdirde ölümlerin farklı nedenlerden dolayı cinsiyet eşitsizliğinden kaynaklandığı var sayılır.
2020 yılında nüfus ağırlıklı ortalamaya göre toplumsal cinsiyet eşitsizliği oranı %68,6. Bu rakam önceki yıllara kıyasla daha düşük olsa da kapatılması gereken %31,4’lük ciddi bir oran mevcut. Bugüne kadar daha hiçbir ülkede tamamıyla cinsiyet eşitliğine erişilememiştir, bu hedefe en yakın listenin başındaki beş ülke eşitsizliklerinin %80’ini ortadan kaldırmıştır.
Bu yıl küresel ilk onda dört İskandinav ülkesi, bir Latin Amerika ülkesi, Doğu Asya ve Pasifik bölgesinden bir ülke, Batı Avrupa’dan üç diğer ülke ve Afrika’dan bir ülke bulunmaktadır. İzlanda 2020 raporunda da son 11 yıldır olduğu gibi gene birinci sırada yer almaktadır. Listede Kıbrıs 91, Türkiye ise 130. sıradadır.
İlk 10’a giren ülkeler:
1- İzlanda
2- Norveç
3- Finlandiya
4- İsveç
5- Nikaragua
6- Yeni Zelanda
7- İrlanda
8- İspanya
9- Ruanda
10- Almanya
2020 istatistiklerine göre en çok ilerleme gösteren beş ülke Etiyopya, İspanya, Mali, Almanya ve Meksika oldu. Bu ülkelerin hepsi aralıklarını yüzde 3,4 oranında azaltmayı başardı ve siyasi kuruluşlarındaki kadın sayısında artış gösterdiler.
Alanlar arası kıyaslama yaptığımızda, dört kategori arasında toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin en yüksek olduğu alan siyası yetkilendirmedir. Raporun sunduğu istatistiklere bakıldığında yalnızca çok az sayıda ülkenin siyasi yetkilendirme açıklarının yüzde 50’sini kapatabildiklerini görebiliriz. Örneğin rapor kapsamındaki 153 ülkenin parlamentolardaki koltuk sayılarının sadece yüzde 25’i kadınlar tarafından doldurulmakta. Aynı zamanda 153 ülkenin 45’inde bu oran yüzde 20’den daha düşükken, 2 ülkede hiç kadın vekil bulunmamakta. Bu küresel olarak farklı sebeplerden kadınların siyasete katılımının hâlâ son derece sınırlı olduğunu göstermekte.
Cinsiyet eşitsizliğinin küresel olarak en geniş olduğu ikinci boyut, “Ekonomik Katılım ve Fırsat” kategorisidir. Bu alanda şimdiye kadar farkın sadece yüzde 58’i kapatılmıştır ve maalesef geçen yıldan bu yana fark tekrar artış göstermiştir. Ayrıca en iyi performans gösteren ülkeler ve listenin altlarında yer alan ülkeler arası ciddi bir açık bulunmaktadır. İlk 10 ülke farkın en az yüzde 80’ini kapatırken, en alttaki 10 ülke iş yerlerindeki eşitsizliğin yalnızca yüzde 40’ını giderebilmiştir.
Bu yılki istatistiklerden bir kez daha maaşlarda cinsiyet eşitliğine ulaşmanın büyük bir problem olduğunu görebiliriz. Erkekler ve kadınlar arasındaki maaş farklılıkları, iş yerinde kalıcı cinsiyet eşitsizliğinin en bariz örneğidir; 2020 Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi, bu yöndeki ilerlemenin durduğunu göstermektedir ve henüz hiçbir ülke maaşlarda cinsiyet eşitliği sağlamamıştır.
Ekonomik cinsiyet eşitsizliğinin bazı yönlerini kapamaya yardımcı olabilecek kamu politikası ve ticari faaliyetler hakkında bilgilendirme artmakta olsa da, hükûmet ve iş dünyasındaki değişimi hızlandırmak için nasıl çalışabileceğine dair önceden var olan değişim şablonları bulunmamaktadır. Cinsiyet eşitliğini sağlama çabaları kapsamında daha fazla kamu-özel iş birliği, etkili müdahelelere ilişkin en son bilgilere erişim ve uygulanan yeni yöntemler konusunda ülkeler arasında etkili bir fikir alışverişi sağlayabilecek bir platform gerekmektedir.
Bu konu üzerine Dünya Ekonomi Platformunun 2020 yılında belirli çalışmaları olmuştur. Bunlardan bir tanesi “Accelerator” platformlarıdır. Bunlar hükûmetlerin ve işletmelerin cinsiyet eşitsizliği oranlarını kapatmak için girişimleri belirlemesine, ölçeklendirmesine ve hızlandırmasına yardımcı olan ulusal bir kamu-özel iş birliği platformudur. “Accelerator” platformları tüm yetkilileri ve çalışanları bir araya getirerek mevcut sorunlara odaklanmaya iter.
Platform, üç düzeyde inisiyatifler üzerinde çalışarak değişim sağlamayı hedefler:
- Kurumsal yapıları ve politikaları değiştirmek.
- Ön yargılar ve tutumlar üzerinde çalışmak.
- Kamu ve özel sektör liderlerinin toplu taahhütlerini oluşturmak.
Her ülke, kendilerine özel eylem planı aracılığıyla aşağıdaki dört hedefe yönelik çalışır:
- Kadınların iş gücüne katılımını genel olarak ve seçilen sektörlerde artırmak.
- Liderlik pozisyonlarındaki kadın sayısını artırmak.
- Maaş ve ödüllerdeki farklılıkları kapatmak.
- Yeni ortaya çıkan yüksek talepli iş olanaklarında eşit fırsatlar oluşturmak.
Platformun kapsadığı ülkelerde kadınlar iş gücünün ortalama yüzde 40’ını oluşturmakta. Bu rakam, kadınların iş gücünün sırasıyla %16, %20 ve %22’sini oluşturduğu Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Hindistan’da en düşük seviyededir. Platform aynı zamanda yedi tanesi Latin Amerika’da olmak üzere dokuz farklı ülkede aktiftir. 2021 hedeflerinden bir tanesi toplam 15 ülkeye ulaşmaktır.
Bazı bölgelerde artış gösteren hız, cinsiyet eşitsizliklerini kapatmak için gerekli süreyi kısaltsa da ilerleme ülkeler ve bölgeler arasında yavaş ve düzensiz. Mevcut hızda, cinsiyet eşitsizliğini elimine edebilmek için Batı Avrupa’nın 54, Latin Amerika ve Karayipler’in 59, Güney Asya’nın 71,5, Kuzey Afrika’nın 140, Kuzey Amerika’nın 151 ve Doğu Asya’nın 163 yıla ihtiyacı vardır. Yirmi birinci yüzyılda iklim değişikliği, temiz enerji üretimi, erişilebilir kaliteli sağlık ve eğitim sistemleri, okyanusların koruması ve sosyal kalkınma gibi birçok acil küresel çaba gerektiren sorun bulunurken dünya nüfusunun sadece yarısına katkı koyabilecek olanakların sağlanıyor olması kabul edilemezdir.
Kaynakça
World Economic Forum. (2020). “Global Gender Gap Report 2020“. World Economic Forum.
Fotoğraf: jozefmicic, iStock.