KKTC devleti ve uluslararası hukuk arasındaki anlaşmazlık, 3 Ocak Perşembe günü askerî mahkemenin vicdani retçi Halil Karapaşaoğlu’nu suçlu bulup 2000 TL ödemediği takdirde 20 gün hapis yatması yönünde karar vermesiyle bir kez daha gündeme gelmiştir.
Aktörler farklı olsa da, karşımızdaki özünde aynı ve tekrarlayan bir senaryodur. Halil Karapaşaoğlu’nun hukuk mücadelesi, şu an Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde (AİHM) vicdani reddinden dolayı 10 gün hapis edilmesinin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) ihlali olduğunu savunan Murat Kanatlı’nın, senelerce Güney Kıbrıs’ta yaşamak zorunda kalan Nuri Sılay’ın ve diğer vicdani retçilerin anti-militarist savaşının devamıdır aslında…[1]
Vicdani reddi bu şekilde hak yerine suç saymak uluslararası hukukun akışına ters gitmektir. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi, 2013’te yayınladığı kararında vicdani reddi hak olarak tanımlar (Madde 5), devletleri yapılacak vicdani ret başvurularını kabul etmeleri yönünde yüreklendirir (Madde 5), bu tür başvurularla ilgilenecek mekanizmaları olmayan devletlerin bu mekanizmaları geliştirmeleri için teşvik eder (Madde 8), vicdani retçilere karşı ayrım yapılmaması gerektiğini vurgular (Madde 12) ve onlara vicdani ret sebeplerine uygun alternatif sivil hizmet seçeneği sunmaları için ısrar eder (Madde 9).[2]
AİHM’nin kararları da bu istikamette ilerler. Bayatyan v Ermenistan davasında AİHM, askerî zorunluluğun kişinin vicdanıyla ciddi ve aşılmaz bir uyumsuzluk hâlinde olması durumunda, vicdani reddin AİHS’in Madde 9’daki düşünce, vicdan ve din özgürlüğünün kapsamında olduğunu açıklamıştır.[3][4] Bu ve benzer karaların ışığında, Murat Kanatlı’nın davasını kazanması oldukça olasıdır. AİHM’nin kararı hâlâ sonuçlanmamışken, askeri mahkemenin kararı erteleyemez miydi?[5]
Mahkeme, bu konuda yeni yasa yokken aksine karar veremeyeceğini söyledi. Fakat ne kadar gecikmiş olsa da, koalisyondaki tüm partilerin vicdani ret hakkı için verdikleri desteğin ışığında bize tasarlandığı söylenilen bir yasa, aslında arka planda olsa da vardı…[6][7] Nitekim davanın hemen ardından 4 Ocak’ta Başbakan Tufan Erhürman vicdani ret yasasının hazırlandığını ve 7 Ocak’ta meclis huzurunda inceleneceğini açıkladı.[8]
Geç mi? Çok geç.
Önümüzdeki haftalarda 20 gün, 480 saat, özgürlüğünden mahrum olacak Halil Karapaşaoğlu için çok geç, 10 gün hapis yatmış Murat Kanatlı için çok geç, senelerce Kuzey Kıbrıs’tan mahrum kalan Nuri Sılay için ve daha bir çokları için çok geç…
Artık geçti mi? Geçmedi.
Askerliklerini çavuş veya asteğmen olarak yapmak için yurt dışında dönüşlerini erteleyen arkadaşlarımız için, daha seferberlikleri tekrarlanacaklar vicdani retçiler için değil..
“Tamamen savunmasız mı kalalım?”
Vicdani reddi hak olarak tanımak, “herkesi” vicdani redde teşvik etmek değildir. İçerisinde Kıbrıs Cumhuriyeti’nin de bulunduğu ülkelerde olduğu gibi, vicdani retçinin samimiyeti, kişinin anti-militarist örgütlenme geçmişi gibi faktörlerin incelenmesiyle belirlenebilir.[9] Vicdani reddinin samimiyeti belirlenen kişilere ise, bir çok diğer ülkelerde olduğu gibi, alternatif sivil hizmet seçenekleri tasarlanabilir.
Ayrıca askerlik vatana borçlu olduğumuz bir hizmetse, bu sorumluluk neden sadece erkeklerin omzuna yüklenmektedir? Bu soru da eşitlik ve adalet uğruna sorulmalı, sorgulanmalıdır…
Bugün (07.01.19) saat 11’de biraz burukluk, biraz kırgınlık, ama biraz da umutla yasanın meclise sunulup, görüşülüp, uluslararası normları gözeten bir vicdani ret yasasının bir an önce yürürlüğe girmesini bekliyor olacağız.[10] Umudumuz var ki 2019 sözlerin tutulduğu ve insan haklarının öneminin değer gördüğü bir olacak…
Referanslar:
[1] http://www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n168865-Vicdani-retci-Murat-Kanatlinin-AiHM-dosyasi-kabul-edildi
[2] https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G13/179/17/PDF/G1317917.pdf?OpenElement
[3] Bayatyan v Ermenistan (Başvuru no 9078/06)
[4] Ibid
[5] https://www.facebook.com/kanal.sim/videos/397032331036333/
[6] http://tabella.org/2018/12/31/tutulmamis-sozler-ile-vicdani-ret/
[7] Ibid
[8] http://gazeddakibris.com/vicdani-ret-yasasi-icin-meclis-onune-cagri/
[9] https://www.facebook.com/kanal.sim/videos/397032331036333/
[10] https://www.facebook.com/events/274643959859673/?epa=SEARCH_BOX
Kapak fotoğrafı: BRT