Her ne kadar da bilimsellikten uzak olan ve kanıta dayalı olmayan düşüncelerden rahatsız olsam da herkes istediğini düşünme hakkına sahiptir ve saygı duyuyorum. Peki bu konularda hiçbir fikri olmayan, alanı bambaşka insanların klavye başına geçip COVID-19, RT-PCR ve benzeri durumlar hakkında tepeden tırnağa yanlış teorik bilgi dolu yazılar yazmasına ne demeli? Eğer ki makaleleri anlayacak, konuyu derinden kavrayacak bir konumda değilseniz bu konuda teorik bilgi verecek kadar bir bilgiye sahip değilsinizdir. Bazı haber sitelerinde, belli bir yayın kalitesine ulaşmış adını duyurmuş gazete ve haber sitelerinden bahsetmiyorum; öyle yazılar okudum ki hayretler içerisinde kaldım. Bu haber siteleri çok popüler olmadığı hâlde yazılan bu yazılar ile sosyal medya sayfalarında oldukça yayılmış ve halk için öğretici yazılar olarak tanımlanmıştır. Hatalı bilgilerin miktarı çok ciddi boyutlara ulaşmış durumda. Oturup, ciddi ciddi masaya yatırılması gereken bir konu olduğunun inancındayım.
Sizlerden ricam, lütfen bu tarz yazıları okuyarak konu hakkında bilgi sahibi olmamanız ve bu yazılarda verilen teorik bilgileri sorgulamanızdır. İnternette erişimlerin kolay olduğu KKTC Sağlık Bakanlığı, Kıbrıs Türk Tabipleri Birliği ve TÜBİTAK gibi alanında uzman kişiler tarafından hazırlanmış ve güvenilir kaynaklardan bilgi sahibi olabilirsiniz. Linkler ve diğer örnekler için lütfen yazının referanslar kısmına bakınız. Bilirkişilerin elinden geldiği kadar doğru bilgiyi aktarması ve siz okuyucuların da seçici ve yargılayıcı bir duruş sergilemeniz ile bir miktar da olsa yanlış bilgi yayılımının önüne geçebiliriz. Yargılamaktan bahsettiğim şey: Bu teorik bilgileri veren kişi kim? Ne okuyor veya okudu? Ne iş yapıyor? yazısında gösterdiği kaynaklar var mı? Varsa bu kaynaklar güvenli mi? Sorun, soruşturun.
RT-PCR
PCR (polimeraz zincir reaksiyonu) cihazı Amerikalı biyokimyacı Kary Mullis tarafından 1985 yılında icat edilmiş ve PCR makinesi zaman içerisinde, teknolojinin de gelişmesiyle, birden fazla türevleri geliştirilmiştir.[1] COVID-19 tespitinde kullanılan RT-PCR (ters transkripsiyon polimeraz zincir reaksiyonu) da bir çeşit PCR türüdür. RT-PCR’ın farklı kullanım amaçları var ve viral enfeksiyonları vücutta keşfetmek de yaygın kullanımları arasındadır. RT-PCR’ın bu pandemideki amacı bir RNA virüsü olan ve COVID-19’a sebebiyet veren SARS-CoV-2’nin genetik materyalinin insandan alınan vücut sıvısından izole edilerek DNA’ya çevrilmesi (RT aşamasında bu işlem yapılır) ve daha sonra bu DNA’yı çoğaltması (PCR aşamasında bu yapılır) ve cihaz ekranında görüntülenecek hâle getirmesidir. COVID-19’un az miktarda bulunduğu durumlarda bile keşfedilmesine yarayan, oldukça hassas bir ölçüm yapan bir makinedir.[2]
RT-PCR Test Sonuçları
COVID-19 temasınız veya şüpheniz olduğu durumda RT-PCR testi yapmış ve negatif sonuç aldıysanız size mutlaka kendinizi izole etmeniz söylenecektir. Bunun sebebi ise virüsün vücutta çok düşük olduğu durumlarda yeterli frekansa ulaşamayan cihazın bir veri sağlayamamasıdır. Sizi hasta etmeyecek ve RT-PCR testiniz negatif çıkacak kadar az bir virüs miktarı taşıyorken, sizi etkilemeyen bu virüs sizden bir başkasına bulaşınca, bulaşan kişinin bağışıklık sistemine bağlı olarak o kişiyi sarsabilir. Bu sebeple sosyal mesafeyi korumak ve rahat davranmamak önemlidir, risk az veya çok fark etmez; insan sağlığı risk almaya değmez. Bu durumda RT-PCR testi akciğer tomografisi ve klinik bulgularla desteklenecektir.
COVID-19 şüpheniz yoksa, yani örnek verecek olursam: Temasınız ve semptomlarınız yok fakat yurt dışından geldiniz veya çalıştığınız yerden dolayı test yaptırma zorunluluğunuz var ve negatif çıkan RT-PCR testi sonucunuz var. Bu durumda bu negatif sonucun güvenilirliği çok yüksektir.[4]
PCR ve COVID-19 Tanısı
Diğer bir değinmek istediğim nokta ise PCR makinelerinin moleküler boyutta nasıl çalıştığıdır. Genetik materyali çoğaltmak demek, kopya sayısını arttırmak demektir diyebiliriz. Yine hiçbir uzmanlık alanı olmayan kişiler tarafından bu konuda da yapılan tanımlamalar gülünç derecede yanlış. “Çoğaltmak”, doğru terim. PCR makinesi COVID-19 DNA’sını çoğaltma işlemine tabi tutar. Diğer terimler asılsızdır.
İnsan vücudundan izole edilmiş sıvıdan önce kitler kullanarak COVID-19 RNA’sı izole edilir. Bu izolasyonda insanın genetik materyali ve sıvının geri kalanı viral ayrıştırma kitinden geçemez. İzole edilen COVID-19 RNA’sı önce DNA’ya (cDNA: RNA’dan elde edilmis DNA’ya verilen isim) çevrilir. Bazı PCR cihazları bu işlemi kendi içinde yapsa da bazı cihazlar bu işlemin cihaz dışında yapılmasını gerektir.
DNA birbirine ikili sarmal adı verilen bir şekil ile sarılmış iki ipten (strand) oluşur.
(Şekil 1)
Daha iyi anlaşılması için “sarmal” şeklini kullanmadan bu şekilde çizimini kullanacağım:
(Şekil 2)
RT-PCR makinesinin içerisinde gerçekleşen çoğalma işlemine gelecek olursam: Bu iki iplik arasındaki bağlar kırılarak bir iplik hâline getirilir ve bu her bir ipliğe prob adı verilen yapay moleküller bağlanır. Mavi renkte gösterilen prob, siyah ile gösterilen birbirinden ayrılmış ipler.
(Şekil 3)
Bu prob molekülleri DNA ipinin karşısına bir ip sentezlenmesi ile DNA’ya bağlı olduğu yerden kopar ve kırılır. Kırılan problar floresan ışık saçar. (Siyah: Eski iplik; yeşil: Yeni sentezlenen iplik; mavi parçacıklar: Kırılan prob)
(Şekil 4)
Bu işlemler döngü şeklinde devam eder. Ne kadar çok DNA “sarmal” molekülü mevcut ise o kadar çok prob bağlanabilecek ve DNA’nın karşısına ip sentezlenince daha çok prob kırılmaya ve daha çok floresan ışık yaymaya devam edecek. Bu floresan ışığın bilgisayar sistemi ile algılanabilmesi için belli bir minimum frekansa ulaşması gerekir. Bu frekansa ulaşınca COVID-19 varlığını simgeler. Diğer önemli olan bir nokta ise kaç döngü sonra bu frekansa ulaşılabilmiştir. Eğer ilk baştaki DNA miktarı çok yoğunsaydı düşük bir döngü ile bu frekansa ulaşılacaktır. Yani bu da enfeksiyonun miktarını gösterir. DNA molekülü COVID-19’a ait olduğu için yoğun floresan yüksek miktarda COVID-19 enfeksiyonu göstermektedir. Frekans limitini geçemeyen floresan yayılımı ise COVID-19 enfeksiyonunun bulunmadığını göstermektedir. Bu floresan ışık yoğunluğunun ölçümünü yapan bilgisayar sistemi ekrana eş zamanlı görüntü verebilme özelliğine sahip. Fakat bazı ülkeler eş zamanlı görüntü veren değil de bütün işlem bittiğinde sonuç veren geleneksel RT-PCR dediğimiz sistemi tercih edebilirler. RT-PCR’ın hassasiyetleri, hata verebileceği durumlar ve doğru ölçüm yapılabilmesi için uygulanan şartlar belirlenmiş ve uzman kişiler tarafından dikkate alınmaktadır.[2][4][5]
Son Not
Ben henüz bir öğrenciyken gördüklerim ve okuduklarım karşısında bu kadar çok etkilendiysem, bu işe senelerini vermiş ve şuan da büyük bir özveri ile COVID-19 için hayatlarından ödünç veren alanlarında uzman doktor, hemşire, lab çalışanları ve diğer tüm sağlık uzmanları neler hissediyor tahmin dahi edemiyorum. Elinizi vicdanınıza koyun ve lütfen biraz saygı duyun. Gerçekten birkaç sayfa bir şeyler (ki güvenilirliği tartışılır bu referansların) okuyarak bu iş öğrenilseydi kimse bu kadar özveri, uğraş ve emek vermezdi. Lütfen, eğer birikiminiz yoksa öğretici yazılar yazmaya kalkmayın. Bilgi edinmek isteyenler; sizler de lütfen bu yanlış bilgi yayımına fırsat vermeyin. Sorgulayın: Bu kaynaktan gerçek bilgi alabilir misiniz? En sevdiğiniz, aileniz dahi olsa uyarmalısınız bu yapılan doğru değil diye. Bırakın, herkes kendi bildiği sınırlarda kalsın, sınırları aşmayın, sınırlar aşılınca ortaya çıkan tablo vahim. Güvenilir kaynakları ve konusunda uzman kişileri dinlemek ve okumak birinci tercihiniz olsun. Bu kişilerin bilgisine, tecrübesine ve emeğine saygı duymak, sahip çıkmak ve değer vermek de bu noktada büyük önem taşımaktadır.
Referanslar:
KKTC Sağlık Bakanlığı COVID-19 sayfası- http://saglik.gov.ct.tr/Korona-Vir%C3%BCs%C3%BC
Tubitak Covid-19 Türkiye Web portalı- https://covid19.tubitak.gov.tr/?fbclid=IwAR1Q85WG19lZKNBv0EWHLnqoVbYPN4awC7BTpR4Eh-LjxmLygpVQ57f35QY
Türk Tabipler Birliği- https://www.ttb.org.tr/kollar/COVID19/arsiv_haber.php
Kıbrıs Türk Tabipleri Birliği- https://www.facebook.com/kibristurktabipleribirligi/?__tn__=%2Cd%2CP-R&eid=ARBTSqVrsI1ydAyQKo55PLzqlLWPyBd4kQVJ7vcX6Ke6Xbdew07GMCxxd4jPoglsMdjJPpqmLyjLqvuk
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Covid-19 portalı- https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/tr/
[1] The Nobel Prize (2005). Karry B. Mullis. <https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1993/mullis/facts/ >
[2] Centers for Disease Control and Prevention (2020). CDC 2019-nCoV Real-Time RT-PCR Diagnostic Panel Instructions for Use. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/lab/index.html
[3] Shereen et al., (2020). COVID-19 infection: Origin, transmission, and characteristics of human coronaviruses. Journal of Advanced Research 24, pp.91-98.
[4] Tahamtan A., Ardebili A. (2020). Real-time RT-PCR in COVID-19 detection: issues affecting the results. Expert review of molecular diagnostics 20(5), pp.453-454
[5] Deepak S. A. et al., (2007). Real-Time PCR: Revolutionizing Detection and Expression Analysis of Genes. Current Genomics 8(4), pp.234-251.
Kapak görseli için tıklayınız.