Şu anda takip ediliyorsunuz.
Kulağa korkunç gelebilir ama siz bunu okurken nerede olursanız olun, saat kaç olursa olsun izleniyorsunuz.
İnternette gördüğünüz bir ayakkabıyı beğendiniz. Almakta kararsızsınız, dolayısıyla ayakkabının modelini bilgisayarınızda saklayıp internette dolaşmaya devam ediyorsunuz. Karşınıza tam olarak aynı ayakkabı için reklamlar çıkmaya başlıyor. Tesadüf mü?
Böyle mesajlara denk gelmişsinizdir. “This site uses cookies.” Kabul mü? Kabul.
Ne işe yaradığını bilmeden ve okumadan, elinizde olsa da olmasa da kabul ediyorsunuz. Fakat bu “pop-up”ları her kapattığınızda, her kabul ettiğinizde o sitedeki aktivitelerinizi ve size dair (erişmelerine izin verdiğiniz) her veriyi sağlamış oluyorsunuz. Size “en iyi deneyimi” sağlamak için önerilen bu seçenek, size dair verileri alıp bir veri tabanında saklıyor. Siz ve aynı siteyi kullanan binlerce kişinin aktivitesi aynı şekilde bu veri tabanında saklanıyor. Sonra ise veri noktaları (data points) firmaların dijital pazarlama departmanları tarafından satın alınıyor ve ürünler aktivitelerinize göre size tekrar pazarlanıyor. Yani bir ayakkabı beğeniyorsunuz, ayakkabının üzerine tıklıyor ve sekmeyi kapatıyorsunuz. Daha sonra ise bu Facebook, Twitter gibi sosyal medya platformlarında size reklam olarak sunuluyor.
İnternet üzerinden elde edilebilecek veriler çoğunlukla ürün pazarlama için kullanıldığı gibi, suçlu veya şüphelileri yakalamak, takip etmek ve onların olası bağlantılarını yakalamak için kullanılıyor. Ve daha da kötüleri için… Psikanaliz gibi.
Psikanaliz, Vikipedi tanımıyla “hastaların zihinsel süreçlerinin bilinçdışı unsurları arasındaki bağlantıları ortaya çıkarmaya” çalışan bir yöntemdir.[2] Veri bilimciler, psikanaliz kullanarak siz fark etmeden davranış ve düşünce şeklinizi değiştirir.
Psikanalizin en güncel kullanımı, 2016 ABD seçimlerinde ve Brexit referandumunda Cambridge Analytica adlı veri bilimi ve pazarlama firması tarafındandır. Cambridge Analytica, Facebook ile anlaşarak Facebook üzerinden “kişilik testleri” dolduran kişileri, bu kişilerin mesajlarını ve Facebook üzerinden attıkları her adımı satın aldı. Böylece milyonlarca Amerikan seçmenden kişi başı 5.000 veri noktası elde etti (İngiliz seçmen üzerine herhangi bir bilgi bulunmamaktadır). Seçmenler aktivitelerine göre kategorilere ayrıldı, veri analizleri ile zayıf noktaları tespit edildi. Buna göre reklamlar hazırlandı.
Reklam demek hafif kalacaksa eğer, hazırlananlar tamamen propagandadır. Cambridge Analytica Trump’ın 2016 kampanyası ve Leave.eu tarafından ödendiğinden, Trump ve Brexit taraflı binlerce propaganda Facebook’a, altındaki Instagram ve benzeri platformlara yayıldı. Sonucu biliyorsunuz.
Veri bilimi ve beraberinde getirdikleri, kapasitesi ve davranışlarımıza etkisi bu kadar büyük bir riskken, lüks ve konfor uğruna hiçbir “şart ve koşul”u okumayarak, yüzlerce uygulamaya kaydolarak verilerimizin nereye gittiğini bilmeden yaşıyoruz.
Peki davranışlarımız ile hâlihazırda oynanmadığını nereden biliyoruz? Biz mi davrandığımız şekilde davranıyoruz, yoksa öyle davranmaya yönlendiriliyoruz?
Referanslar
[1] Chris D. (2012). Cookie Law – How our site uses Cookies. ValveTime.
[2] Site Editörleri. (2019). Psikanaliz. Vikipedi.
*Editörün notu: “Cookie” kelimesinin Türkçe kullanımı çerez şeklindedir.
Fotoğraf için tıklayınız.
