New Yorklu bir avukat olan Steven Donziger, 600 günü aşkın süredir ev hapsinde, bileğine bir elektronik kelepçe takılı hâlde yaşamaktadır. Normalde çok büyük ithamlar sebebiyle mahkeme bekleyen şahıslara uygulanan bu cezanın nedeni ise zayıf ve şaibeli kanıtlara dayanmaktadır. 2011 yılında petrol devi Chevron’a karşı Ekvador’un Lago Agrio bölgesinde yaşayan Sekoya halkı lehine açılan davanın kazanılmasında büyük rol oynayan ve şirketi sebep oldukları su ve hava kirliliği sebebiyle 9,5 milyar dolar tazminat ödemeye mecbur bırakan Donziger, kendi tabiriyle “hayatını mahvetmeye çalışan bir şirket tarafından planlı olarak hedef alınmaktadır”.[1]
Davayı anlayabilmek için öncelikle Donziger’ın kariyeri henüz başlamamışken Amazon yağmur ormanlarında 1972 yılından 1998 yılına kadar gerçekleşen çevre katliamını anlamak gerekmektedir. 1972 yılında bu bölgede faaliyet gösteren Texaco petrol şirketi, yerlilerin iddialarına göre 18 milyar galondan (68 milyar litre) fazla atık maddeyi herhangi bir filtreleme olmadan direkt olarak toprağa kazılan çukurlara ve Amazon nehrine bırakmıştır.[2] Bu atıkların toprağa ve içme suyu kaynaklarına karışması bölge halkı için felaket niteliğinde olmuş, çiftlik hayvanları ve ekinler telef olurken bölge halkında kanser vakaları artmıştır.[3] Texaco şirketi 2001 yılında Chevron’la birleşmiş, dava ise 2003 yılında başlamıştır. Donziger 1993 yılında bölgedeki kirliliği araştıran bir grup hukukçuya katılmış ve yüzlerce kez Ekvador’a giderek davanın oluşturulmasında büyük rol oynamıştır.[1] Chevron ise davanın kaybedilmesinden sonra Donziger’ın yolsuzluk ve rüşvet sayesinde davayı kazandığını iddia ederek ABD federal mahkemesine başvurmuştur. Bununla birlikte bütün varlıklarını Ekvador’dan çıkaran Chevron, 9,5 milyar doları ödememiştir.
Mart 2014’te yargıç Lewis Kaplan Chevron’u haklı bularak Donziger’ı, normalde mafya liderlerini yargılamak için kullanılan ünlü Racketeer Influenced and Corrupt Organizations (RICO) Yasası altında suçlu bulmuş ve dava masraflarını ödemesi kararı verilmiştir. Bu karar altında Chevron’a Donziger’ın bilgisayarı ve telefonuna el koyma izni verilmiş, ancak Donziger bunun müvekkillerinin gizliliğini ihlal edeceği gerekçesiyle bunu reddetmiştir. Bu kendisi için bugüne kadar sürecek bir ev hapsi sürecinin başlangıcı olmuştur; Donziger Ağustos 2019’da mahkemeye itaatsizlikten cezai yaptırıma maruz kalarak ev hapsine mahkûm edilmiş, banka hesapları dondurulmuş ve barodan ihraç edilerek lisansı elinden alınmıştır.[4]
Ancak Kaplan’ın kararını dayandırdığı kanıt şaibelidir. Chevron tanık olarak Ekvadorlu yargıç Alberto Guerra’yı kullanmış ve karar Guerra’nın ve davaya bakan yargıç Zambrano’nun davacılardan rüşvet aldığı ve kararı aslında kendisinin yazarak Zambrano’ya imzalattığı yönünde ifade vermesine bağlı olarak alınmıştır. Ancak Guerra, 2015 yılında uluslararası mahkemede şehadetinin yer yer abartılmış yer yer de tamamen kurmaca olduğunu itiraf etmiştir. Guerra’nın rüşvet aldığının ya da kararı aslında kendisinin yazdığının kanıtı bulunmamakla birlikte, Chevron Ocak 2013’te kendisinin ABD’ye taşınmasına yardımcı olmuş ve kendisine aylık 12.000 dolar maaş bağlamıştır.[5] Guerra’nın Chevron’la olan finansal ilişkisi düşünülünce şehadetinin kabul edilmemiş olması gerekirken, Donziger’ın bu yöndeki isteği mahkemece reddedilmiştir. Chevron açıkça yolsuzluk ve rüşvet sayesinde elde edilmiş bir tanık sayesinde davayı kazanırken Donziger’ın bu sebepten yargılanmasıysa oldukça ironiktir.
Davanın Donziger aleyhine gelişmesindeki en büyük etkense davaya Chevron’la finansal ve kişisel çıkar ilişkilerine sahip yargıçların bakıyor olmasıdır. Yargıç Kaplan’ın Chevron’dan övgüyle söz ederek ekonomiye büyük katkılarının bulunduğunun altını çizmesi ve davaya bakması için Chevron’dan bağış alan “Federalist Society” adlı yasal organizasyonun yönetim kurulunda bulunan bir yargıç olan Loretta Preska’yı bizzat seçmiş olması davanın gidişatının nasıl Chevron tarafından kontrol edildiğini göstermektedir. Gerçekten de şu anki mahkemeye itaatsizlik davasına bakan Yargıç Preska’nın duruşma sırasında Chevron’a iltimas geçtiği gözlemlenmiştir. Ayrıca Preska davayı 2019’da Chevron’la bağları bulunan özel bir hukuk şirketine devretmiştir.[6] Bu davadaki ciddi çıkar çatışması sonucun Donziger’ın aleyhine olacağını tescillemektedir.
200 milyar dolar değerinde olduğu tahmin edilen Chevron’un istediği şekilde yeni dava açma, temyize gitme ya da yasal ekibini değiştirebilme gücü vardır. Bu şirketin Donziger’dan alacağı dava masraflarına ya da tazminata ihtiyacı yoktur; ne de olsa Chevron Donziger’ın jüri tarafından yargılanmasını engelleyebilmek ve davayı tamamen yargıçların eline bırakmak adına Donziger’a karşı açtıkları hukuk davasındaki 60 milyar dolarlık tazminat taleplerinden vazgeçmiştir.[6] Donziger ve diğer çevre hukukçularını yıldırmak için Chevron ve benzeri şirketler bu şekilde yasal düzeni istismar etmeye devam edeceklerdir. Aynı şekilde açılan davalarda yargıçlarla finansal ilişkiler kurabilen, ve tanıkları ve tanıkların sadakatini satın alabilen Chevron’un bu davaları kaybetme olasılığı oldukça düşüktür.
2011’de Ekvador mahkemesinin aldığı karar uygulanmış olsaydı Chevron ve diğer petrol şirketleri için kötü bir emsal teşkil edecekti, bu sebepten ötürü hem kararın uygulanmasını engellemek hem de davacıların tarafında bulunan hukukçular adına bir karalama kampanyası yürütmek uzun vadede Chevron, hatta bütün fosil yakıt endüstrisi için daha kârlıdır. Donziger’a yapılanlar çevre hukukçularına, aktivistlere ve Batılı şirketler tarafından sömürülen ülkelere kötü bir örnek teşkil etme amacı gütmektedir. Bu davada hem Ekvador Yüksek Mahkemesinin kararı hiçe sayılmış, hem de davacıların tarafında bulunan avukatın hayatı karartılmıştır. Donziger’ın mücadelesi hem bu grupların cesaretini kıracak hem de insanların çevre krizinin hukuki yollardan çözülebileceğine olan inancını boşa çıkaracaktır.
Kaynakça
[2] BBC editörleri (2011). Chevron fined for Amazon pollution by Ecuador court. BBC.
[5] Hershaw, E. (2015). Chevron’s Star Witness Admits to Lying in the Amazon Pollution Case. Vice News.
Fotoğraf için tıklayınız.