Çevre suçları genel olarak çevreye doğrudan zarar veren yasa dışı eylemler olarak tanımlanır. Bunlar vahşi yaşam ticareti, ozon tabakasını incelten maddelerin (ODS) kaçakçılığı, tehlikeli atıkların doğaya bırakılması, yasa dışı balıkçılık ve yasa dışı ağaç kesimi veya bölgelerin farklı şekillerde ağaçlardan temizlenmesi gibi birçok farklı alanı kapsar.
Genelde “mağdur taraf” net belirlenemediği için günümüzde çevre suçları yargıda öncelikli tutulmamakta ve hükümetler tarafından gerekli özeni görmemektedir. Fakat aslında çevre tahribatlarının çerçevelendirilme ve yargıya taşınma çabası Vietnam Savaşı’nda ağır herbisitlerin kullanımıyla 1970’lere kadar uzanmaktadır. Çevre tahribatının hızla ilerlemesi bu tip suçların yargıya en kolay ve etkili taşınması hakkındaki soruları sık sık gündeme getirir, bu konudaki akademi son 20 yılda çok gelişmiş olsa da uygulamalar hala daha sıkıntılıdır. Geçtiğimiz aylarda ceza, çevre ve iklim hukukçularından oluşan bir grup çevreye karşı işlenen suçları özetleyen yeni bir tanım üreterek, önerilen tanımın Uluslararası Ceza Mahkemesi Roma Statüsü’nde olası bir değişikliğin değerlendirilmesine temel oluşturacağını umut ettiklerini açıkladı. Ayrıca ciddi çevresel zararlardan korunmanın ancak bu şekilde sağlanabileceğini ve bu alanın en kısa sürede genişletilmesinin gerektiğini belirttiler.
Türkçeye çevre tahribatı olarak çevirilebilecek “ecocide” kelimesinin tanımı tasarlanan şekilde yeni ve farklı bir uluslararası suç oluşturmayı hedeflemekte. Bu konunun amacı doğrultusunda “ecocide” çevreye ciddi ve yaygın veya uzun vadeli zarar verme olasılığının bilgisi ile işlenen yasa dışı eylemler anlamına gelir. Daha önce benzer tanımlar oluşturulmuş olsa da Roma Statüsü’ne herhangi bir eklenme ya da değişiklik yapılmamıştı. Ayrıca daha önce yapılan çalışmalarda çevreye karşı işlenen suçların “İnsanlığın Barışı ve Güvenliği” haklarına karşı olarak kategorize edilip cezalandırılması tartışılmıştı. Yıllar içerisinde çevre tahribatı tanımlar ve bu suçların nasıl yargılanması gerektiği doğrultusunda sunulan argümanlar farklılıklar göstermiş fakat ceza yasalarının çevreyi koruyacak netlikte ve yeterlilikte olmadığında hemfikir olunmuştur.
Basitçe Roma Statüsü’nden bahsedecek olursak, 17 Temmuz 1998’de İtalya’nın Roma kentinde düzenlenen diplomatik bir konferansla Uluslararası Ceza Mahkemesini (UCM) kuran antlaşmadır. 1 Temmuz 2002’de yürürlülüğe giren anlaşma diğer konuların yanı sıra tüzük mahkemelerinin işlevlerini, yargı yetkisini ve yapısını belirler. Roma Statüsü’nün belirlediği dört temel uluslararası suç; soykırım, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları ve saldırı suçudur. Yukarıda bahsedilen tanım değişikliğin ardından çevreye karşı işlenen suçların uluslararası ceza mahkemesinde yeni bir alan olarak yargılanması umulmakta. Bir başka görüş ise Roma Statüsü’ne değişiklik yapmak hiç de basit olmadığından çevreye karşı işlenen suçların hâlihazırda Roma Statüsü’nde belirtilen temel suçlar altında yargılanması yönündedir. Bu argüman çevre tahribatının kendi başına bir suç hâline getirilip getirilmemesinin gerekliliği üzerine tartışma yaratmaktadır.
UCM’nin yetkisine fiilen yeni bir suçun getirilmesi ve uygulanmasıyla ilgili olası siyasi zorluklar göz önüne alındığında yukarıdaki görüş adildir. Bu bağlamda yeni bir çevre tahribatı suçunun gerekliliği göz ardı edilmeden temel suçların hangi ölçüde çevresel içerikli olarak kabul edilebileceğini ve çevre suçlarının nasıl yargıya taşınabileceğini veya çevre korumada eksikliklerin nerede ortaya çıktığını gözden geçirmek faydalı olacaktır.
Roma Statüsü’nde yer alan ve çevre içeriği oluşturulabilecek bir temel suç “insanlığa karşı işlenmiş suçlardır”. Suçun unsurlarında sıralanan fillerin hiçbiri direkt “çevresel içerik” içermez fakat çevre tahribatının insanlığa karşı suç oluşturan dört kategoriye girmesi mümkündür. Buna örnek olarak yaşam koşullarının kasıtlı olarak yok edilmesi gösterilebilir. Bu açının limitlerinden bir tanesi ise çevre tahribatının insanlığa karşı işlenen suçlarla çerçevelenmesi gene sorunun ana nedenlerinden oluşan insan merkezli ve/veya insanlığı merkeze koyan bir tutum yaratacak olmasıdır. Bu statüde yer alan mevcut temel suçları kullanarak çevresel zararları yargılamaya çalışmanın kesinlikle yarattığı fırsatlar olsa da mevcut suçların insan merkezli sınırlamalarının uluslararası cezai sorumlulukta bir boşluk yaratacağı ve çevrenin ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayamayacağı bellidir.
Fakat genel olarak dünya çapında çevre suçlarına verilen düşük önceliğe rağmen, insan merkezli çabaların, siyasi irade tarafından desteklenen yenilikçi iş birliği mekanizmalarının ve proaktif uygulamaların etkileyici sonuçlar ürettiği örnekler mevcuttur. Bu yüzden kısa zamanda temel suçlar altında yargılanıp sonuçlanacak dosyalar karar örneklerini artırıp çevre tahribatıyla ilgili suçlarının daha sık ve basitçe yargıya taşınmasına yardımcı olabilir. Uluslararası Ceza Mahkemesinin yanı sıra ülkelerin son zamanlardaki hukuki reform hızı göz önünde bulundurulduğunda bu kararların sonuca bağlanabilmesi adına hali hazırda uygulamada olan mevcut temel suçların kullanılması çevre sorunlarının daha ciddi şekilde ele alınması açısından faydalı olabilir. Bu örnekler kısa süreli gelişmeler sağlayabilecek olsa da çevre suçlarının, yeni bir başlık altında olmak yerine farklı temel suçların altında yargılanması sadece geçici bir çözüm olacaktır.
Kaynakça
(2021). Retrieved 15 August 2021, from https://www.researchgate.net/profile/Carsten-Weerth/publication/315735715_International_Environmental_Law/links/58e017ba4585153bfe9805df/International-Environmental-Law.pdf
(2021). Retrieved 15 August 2021, from https://www.unodc.org/documents/NGO/EIA_Ecocrime_report_0908_final_draft_low.pdf
Prosecuting Environmental Crimes at the International Criminal Court – Is a Crime of Ecocide Necessary?. (2021). Retrieved 15 August 2021, from https://ilg2.org/2021/06/30/prosecuting-environmental-crimes-at-the-international-criminal-court-is-a-crime-of-ecocide-necessary/?fbclid=IwAR27p78pGpCEZFmehpLhtHUeuq4Q47Be-KGqNkbv3OuSqOsP3808OgvSv5s
Rome Statute of the International Criminal Court – Wikipedia. (2021). Retrieved 15 August 2021, from https://en.wikipedia.org/wiki/Rome_Statute_of_the_International_Criminal_Court