Sanat mı? – Tabella

Sanatın sadece “duvar süsü” ya da “dekor” olarak görüldüğü bir ülke. “Bu şeyi alıp evime hiç de koyamam! Eğer bunu alıp evime koyamazsam da amacı ne?” Belki de evine alıp koyman değildir!

Günümüz dünyasında sanat gitgide önem kazansa da Kıbrıs hâlâ bu sürate ayak uyduramıyor. Son yıllarda yapılan etkinliklerin sayısı arttı ve çok güzel projeler var, fakat bu kadarı yeterli mi? Elbette değil.

“Ben hiç anlamam yahu, nedir yani bu?”, “Güzel bile gözükmez uyduruk bir şey!”, “5 yaşındaki çocuk bile bunu yapabilir!” gibi cümleleri daha önce hiç duymadım ya da söylemedim diyemezsiniz.

Öyle ki herkes her sanat eserini anlamayabilir. Sanat dünyasının merkezinde olan bir kişi bile bazı eserlerin karşısında soru işaretleriyle kalıyor. Belki de asıl amaç budur? O mükemmel hayatlarımıza soru işaretleri sokmak, bizi düşündürmek… Çağdaş sanat, incelenmesi güç olan bir şeydir. Diğer dönemler ve akımlar gibi değildir ve kalıplaştırılması çok zordur. Çağdaş sanat; modernizm, post-modernizm gibi akımlardan farklı olup, sadece döneminde olan eserleri kapsamaz, yüzyıllar önce yapılmış zamanına göre çağdaş kaldığı anlaşılan eserleri de kapsar.

Kıbrıs’ta bir sanat eserinin yargılandığını ve hemen “saçmalık” diye eleştirildiğini duymak kulağımıza hiç yabancı veya şaşırtıcı gelmez. Hâlbuki yabancı bir ülkede insanların beyinlerini hemen bloke etmek yerine tahmin yürütmeyi, yorumlayıp bir şeyler yakalamaya çalıştıklarını fark ettim. Biz anlamıyorsak, pek zorlamıyoruz. “Anlaşılır yapsaymış!” diye cümleyi yapıştırıp, hemen sıyrılmaya çalışıyoruz. Peki ama anlamadığımız şeyleri neden küçümseriz? Eksikliğin bizde olma ihtimalini yok sayıyoruz. Klasik bir yağlı boya resmi görmüyorsak “anlamsız” diyoruz.

Marcel Duchamp, Fountain (1917)

Marcel Duchamp, Fountain (1917)

Yaklaşık yüz yıl önce Marcel Duchamp, Fountain adlı bir pisuvardan oluşan eserini sergiledi. Duchamp bir pisuvar aldı, ters çevirdi ve üzerini kendi ismi ile değil de “R. Mutt” diye imzalayarak sergilenmesi için bir salona sundu. Bu salonda New York’taki Bağımsız Sanatçılar Toplumu jürisiz olarak ve başvuru ücreti ödendiği sürece yapılan herhangi bir sanat eserini kabul edeceklerini iddia ettikleri bir sergi düzenlediler. Ancak uygulama öyle olmadı… Kurul Fountain’in bir tür şaka olduğunu ve gerçek bir sanat eseri olmadığı gerekçesini sunarak eseri ilk önce reddetti.

Bu eserin bu kadar ünlü olmasının asıl sebebi, sanatın sadece bir objeden oluşması değil, bir konseptinin ve içeriğinin olması fikridir. O dönemde sanat eserlerinde estetikliğin ve “güzelliğin” önemi artmıştı, sanat ticarileştirilmeye başlamıştı. Sanatçılar da para kazanmak için hoş görünümlü eserler yapıyorlardı, seyirciye hitap eden eserler. Duchamp, Fountain eseriyle herkesi şoka uğrattı. Ticarileşen sanat dünyasına dış görünüşü hiç de çekici olmayan bir sanat eseri bıraktı. Hadi bakalım alın salonunuza bunu koyun der gibi.

Duchamp “ready-made” teriminin yaratıcısıdır. Bu teoride Duchamp’a göre: “Bay Mutt’un pisuvarı kendi elleriyle yapıp yapmamasının bir önemi yoktur. Mutt onu seçti. Yaşamın sıradan bir nesnesini aldı ve onun yararlı işlevini ortadan kaldırıp onu yeni bir başlık ve bakış açısı altında yerleştirdi-bu nesne için yeni bir düşünce yarattı.”

Duchamp’a göre üç önemli nokta:

1- Nesnenin seçimi başlı başına yaratıcı bir eylemdir.

2- Nesnenin “faydalı” işlevinin ortadan kaldırılması onu bir sanat haline getirir.

3- Nesneye yeni bir başlığın sunulması ve eklenmesi ona yeni bir düşünce, yeni bir anlam kazandırır.

Bazı sanatçılar eserleriyle bize bir mesaj vermek ister. Bazılarıysa sadece malzemelerle uğraşmak ister, sanatın sadece sanat malzemelerinden oluştuğunu ve arkasında derin bir anlam aramamamızı ister. Dünyadaki her birey birbirinden farklı olduğu için herkesin sanatı da kendine özgüdür.

Son olarak buraya birkaç soru bırakarak bitirmek istiyorum. Bir sanat eserinin sanat eseri olup olmadığına kim karar verir? Sanatçı mı yoksa eleştirmen mi?

Kaynakça:

https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-duchamps-urinal-changed-art-forever

https://www.tate.org.uk/art/artworks/duchamp-fountain-t07573

https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87a%C4%9Fda%C5%9F_sanat

Fotoğraflar: