Kripto paralar, son zamanlarda herkesin ağzından duyduğumuz bir konu olmaya başladı. Biraz birikmişi olan herkes, coin alıp satıp para kazanmaya çalışıyor. Bu durumun temelini inanılmaz bir değere ulaşan ilk kripto para, bitcoin oluşturuyor. 21 Şubat 2021’de 1 bitcoin, 58 bin 330 dolar ediyordu.[1] Bugün ise, 57.525 dolar.[2] Elbette durum her zaman böyle değildi. Tarihe geçen ilk bitcoin ödemesi, 22 Mayıs 2010 tarihinde bir Amerikalı tarafından iki pizza için yapıldı. Bu işlem, Bitcointalk adlı forumdan iki pizza için 10.000 bitcoin ödeyebileceğini söyleyen Laszlo Hanyecz tarafından gerçekleştirildi. Muhtemelen Hanyecz, o sırada tarihin en pahalı pizzasını yediğinin farkında değildi. Çünkü, 10.000 bitcoin, bugün 80 milyon dolar değerinde bulunuyor.[3] Bitcoin’in neden bu kadar değerlendiğine geçmeden önce, kripto para meselesini yazmaya karar vermemin temel sebebi olan Thodex vurgunundan bahsetmek istiyorum.
Pandeminin getirdiği ekonomik yıkım ve yüksek enflasyondan geçtiğimiz şu zamanlarda, Türkiye’de birçok yeni kripto para borsası kuruldu. Son zamanlarda Mağusa’da bile kripto para ofisi görmek mümkün. Arkadaşlarla yapılan, “Kripto para alsak zengin olur muyuz?”, “Keşke zamanında bitcoin alsaydık.” gibi geyiklerin sıkça yapıldığı günlerin birinde, bir sabah Thodex borsası sahibi Faruk Fatih Özer’in yaklaşık 2 milyar dolar ile yurt dışına kaçtığı haberleri duyulur. Habere göre, kullanıcılar Thodex’te yer alan hesaplarına erişememektedir. Fatih Özer, ilk başta “Ortaklık görüşmeleri yapmak için yurt dışına, gittim geri geleceğim.” şeklinde açıklamalar yapsa da inandırıcı bulunmaz.[4] Haberleri okur okumaz, merkeziyetsiz ve aracısız olan blokzincir teknolojisinde nasıl dolandırıcılık olur diye sorgulamaya başladım. Neyse ki, Birikim dergisinde okuduğum bir yazı sayesinde bu durumu garipseyenin sadece ben olmadığımı fark ettim:
“Merkeziyetsiz bir teknolojiye dayanan kripto varlıkların kendileri birer merkez olmaya aday platformlarda işlem görüyor olması, güvenlik açısından vaatkâr blokzincir teknolojisine dayanan varlıkların al-sat işlemlerinin finansal sistem açısından büyük bir güvenlik açığı doğurması Türkiye’de oldukça ironik bir durum yaratıyor…”[5]
Yukarıdaki alıntıdan da görüleceği gibi aslında bu vurgun olayı kripto paraların doğasına aykırı. Ancak söz konusu olan şey kısa yoldan zengin olma hayali olunca, kandıran da kandırılan da çok oluyor. Thodex olayı ile alakalı daha çok detay verilebilir ancak bu yazının konusu o değil. Gelin birlikte, kripto paralar aslında neymiş, blokzincir neymiş, biraz onlara bakalım.
Blokzincire giriş ve Bitcoin
Günümüzde birçok işlem için merkezî kurumlardan doğrulama/teyit alıyoruz. Banka veya herhangi bir devlet dairesi işlemi için muhtardan ikametgâh belgesi, noterden imzalı belge gibi şeylere ihtiyaç duyuyoruz. İnternetten birisine para yollamak istediğimizde dahi, alan ve veren tarafların hesaplarının doğrulanması, teyit edilmesi için banka veya başka dijital ödeme sistemleri gibi aracı kurumlara ihtiyaç duyuyoruz. Ancak, uluslararası iş yapmanın bu kadar yaygınlaştığı bir zamanda bu sistemler pahalıya mal olabiliyor. Geleneksel bankacılık sistemlerinin uyguladığı yüksek komisyonlar, ülkeler arası iş yapmayı pahalı hâle getiriyor. Bu durum sadece ülkeler arası transferi değil, küçük miktar paraların transferini de pahalılaştırıyor.[6]
Öte yandan, günümüze kadar gelen internet teknolojisi, bilgiye erişim, araştırma ve iş birliği yapmanın maliyetlerini ciddi anlamda düşürdü. Bugün, dünyanın herhangi bir yerinde yer alan işletmelerin pazarlama için ayırması gereken bütçe, tarihin hiçbir zamanında görülmediği kadar küçük bir meblağ. Ancak, bilgileri paylaşmak ve taşımak için kurulan günümüz interneti, para ve diğer değerli kıymetlerin aktarımı için yeterince verimli bir seçenek değil. Mevcut çevrim içi ağ, para gibi değerli şeyleri aktarmak için tasarlanmadı.
İnternetin ilk gününden beri sahip olduğu en büyük sorunu sahte hesaplar, “spam” elektronik postalar ve gerçek olmayan robot hesaplardır. Bunların en masumu belki sahte isimle girilen sohbet uygulamaları olsa da, kullanıcı kimliğinin doğrulanamayışı ciddi bir sorundur. Bu tarz güvenlik problemleri olan bir ortamda, elbette aracı bir kurum olmadan herhangi bir para transferi yapamayız. Bir aracı kurumla yapılan bir ödemede bile kredi kartı bilgilerimiz çalınabilir veya yüksek maliyetlerle karşılaşabiliriz.[7]
İşte, böyle bir ortamın getirdiği ihtiyaçları göz önüne alan Satoshi Nakamoto takma adlı yazar veya yazarlar, 2008 yılında yayımlanan makalede bu sorunlara çözüm olarak, kriptografinin kullanıldığı geniş tabanlı bir elektronik para sistemi önerisi yapar. Bu makaleye göre, merkezî bir veri tabanı yerine gönüllülerin bilgisayarlarında kayıtlı olacak olan bir işlem kayıt sistemi ile güven sağlanabilir.[8] Satohsi Nakamoto’nun makalesinde önerdiği sistem ile aracı kurumlara gerek kalmadan doğrudan birbirimize dijital para gönderebiliriz. Daha detaylı okumak ve öğrenmek isteyenler için makalenin linkini yazının sonunda bulabilirsiniz.
Yukarıda saydığım günlük hayat örneklerinin yanında, Bitcoin’in ortaya çıkışının aslında iki temel felsefi sebebi var. Birincisi, 2008 krizi sonrası merkez bankalarının sınırsızca karşılıksız para basması, ikincisi ise internet alanında giderek kısıtlanan özgürlüğümüz ve ticari çıkarlar için işlenen verilerimiz.[9] Bir diğer deyişle, blokzincir teknolojisinin ortaya çıkışındaki temel motivasyonu ifade eden arayışı şöyle ifade edebiliriz:
“Acaba dijital dünyada varlıklarıma hiçbir kısıtlama olmadan sahip olabilir miyim ve bu varlıkları istediğim kişiye istediğim şekilde herhangi bir aracıya gerek duymadan transfer edebilir miyim?”[9]
Bitcoin ve diğer kripto paralar, blokzincir teknolojisi kullanır. Bu teknolojinin en çok bilineni kripto para özelliği olsa da, tek işlevi bu değildir:
“Blokzincir, veri transferi sağlayan mevcut internet ortamında, değerli varlıkların transferine de olanak sağlayarak tüm hayatımızı yeniden şekillendirecek yepyeni bir teknolojiyi adlandıran merkezi olmayan bir şifreleme kayıt defteridir…”[10]
Blokzincir, merkeziyetsiz kayıt sistemi ve sunduğu doğrulama özelliği sayesinde yukarıda saydığım ikametgâh belgesi veya noter işlemlerini çok daha verimli hâle getirerek, geleceğin devlet ve bürokrasi işleyişini de değiştirme potansiyeline sahiptir.
Blokzincir teknolojisi, şeffaf işleyiş sistemi sayesinde, yolsuzlukları bitirme potansiyeli de barındırır:
“Herhangi bir bloktaki veriler sonradan değiştirilmek istendiğinde, verinin bulunduğu blok ve sonraki tüm blokların değiştirilmesi gerekecektir. Bu da bir sonraki düğüm yazılmadan önce, her blok yazımı için düğüm seçiminde seçilmeyi ve her seferde ağdaki düğümlerin çoğunluğunun onayını gerektirir. Ayrıca her blokta kimin değiştirdiği belli olduğundan, olası bir kötüye kullanımın tespit edilmesi de mümkündür…”[11]
.
Son söz
Gündemimizi fazlaca meşgul eden kripto paralar ve blokzincir meselesine dair kapsamlı bir yazı yazarak, bilinmeyenleri derlemek ve işin arkasında yer alan felsefeyi anlatmak istedim. Elbette, atladığım birçok bilgi var. Bu alanda kullanılan birçok terimi, okuyucuları boğmamak adına bu yazının dışında bıraktım.
Yüksek enflasyon ve pandeminin getirdiği ekonomik yıkım ile birlikte, yaşadığımız coğrafyada bir yatırım aracı olarak değerlendirilmeye çalışılan kripto paralar aslında bundan çok daha fazlasıdır. Bu yazı ile birlikte bunu anlatmaya çalıştım. Aslında, blokzincirin arkasındaki felsefeye baktığım zaman gördüğüm şey, yani bilgi ve zenginliği daha demokratik ve daha ucuz bir biçimde yayma yaklaşımı, geleceğe dair olan umutlarımı arttırıyor. Öyle görünüyor ki bu konuyu daha çok tartışacağız.
Referanslar:
[1] Site editörleri (2021). Bitcoin 45 bin doların altına geriledi. Sözcü.
[3] Site editörleri (2020). Bitcoin Pizza Günü Nedir? Paribu.
[4] Site editörleri (2021). Thodex’in kurucusu Faruk Fatih Özer açıklama yaptı. Sözcü.
[6] Prof. Dr. Özgür Demirtaş (2021). Blockchain ve Kripto Para (1. Bölüm). YouTube.
[7] Tapscott A., Tapscott D. (2018). Blockchain Revolution. Penguin.
[8] Nakamoto, S. (2008). A Peer-to-Peer Electronic Cash System. Bitcoin.
[9] Sert, T. (2020). Blokzincirin Çıkış Felsefesi Ne? Medium.
[11] Site editörleri (2021). Blok zinciri. Vikipedi.